Marmury są cenionym od starożytności materiałem budowlanym i rzeźbiarskim. Powstały przez przekrystalizowanie wapieni w wysokiej temperaturze i pod ciśnieniem. Wyróżnia się dwie odmiany marmurów metamorficznych — pospolitsze zbudowane z kalcytu i rzadziej spotykane marmury dolomitowe które są znacznie  twardsze. W Polsce mamy duże złoża marmurów dolomilowych w Rędzinach koło Kamiennej Góry. Są to skały śnieżnobiałe z seledynowymi żyłkami minerałów serpentynitowych a niekiedy także kruszców. Wielkie ich ilości wydobywano dla przemysłu ceramicznego ale zarówno w złożu jak i na hałdach jest wiele materiału nadającego się do wykorzystania chociażby do produkcji galanterii kamiennej. Możliwe jest także uzyskiwanie większych bloków.

Największe złoża marmurów znane są we Włoszech (Carrara) i w Grecji (słynne łomy na wyspie Paros w Attyce). W Polsce występują w Górach Kaczawskich w masywie Snieżnika i w osłonie metamorficznej granitów strzelińskich a jego złoże w Sławniowicach eksploatowane jest od 600 lat.

W praktyce do marmurów zalicza się również niektóre silnie przekrystalizowane zbite skały węglanowe pochodzenia osadowego wapienie i dolomity. Takie skały występują w dużych ilościach w okolicach Kielc a Chęcin oraz Krzeszowic koło Krakowa.

Marmury od dawna są cenione. Występują one w dużych kompleksach i można je eksploatować w dużych blokach. Marmury metamorficzne doskonale nadają się do celów artystycznych dzięki drobnoziarnistej budowie pozwalającej na wykonywanie drobnych szczegółów przepięknemu zabarwieniu oraz łatwości polerowania.

Marmur jako kamień rzeźbiarski i okładzinowy jest szczególnie piękny. Niekiedy ma tak czystą białą barwę że przypomina świeżo spadły śnieg. Pod względem bogactwa odmian barwnych porównać go można z jaspisem. Marmur daje się łatwo obrabiać dłutem piłą świdrem lub pilnikiem bez obawy przełamania. Nie ma doskonalszego materiału dla rzeźbiarzy niż biały delikatnie przeświecający drobnoziarnisty marmur metamorficzny. W przyrodzie występuje on jednak dość rzadko. Najczęściej marmury zawierają barwne domieszki (wrostki) tlenków żelaza lub manganu grafit lub mikę (biotyt) chloryt i inne. Często przenikają się one lub tworzą wielobarwne o rozmaitych odcieniach i niepowtarzalności rysunku.

Marmury metamorficzne występują w przyrodzie rzadziej. W Polsce występują wyłącznie na Dolnym Śląsku w okolicach Strzelina w Wojcieszowie w Rudawach Janowickich oraz w województwie opolskim — w Sławniowicach na południe od Nysy.

Marmury Gór Kaczawskich nazywane są od miejsca ich eksploatacji marmurami wojcieszowskimi są grubo ławicowe z partiami cienkowarstwowanymi. Niektóre uległy roztarciu na birekcję a później zostały spojone kalcytem. Ich barwa jest różnorodna od ciemnoszarej (odmiany cienkoławicowe) do jasnoszarej kremowej i zupełnie białej (duże ławice). Z marmuru wykonano wiele licznych budowli Berlina i jego okolic m. dn. Pałac Marmurowy w Poczdamie.

W rejonie masywu Snieżnika marmury występują w łupkach łyszczykowych. Tworzą one soczewki w łupkach lyszczytoowych Gór Złotych. Są to drobno lub średnio krystaliczne skały gruboławicowe o zróżnicowanym zabarwieniu: od jasno-kremawych poprzez różowe czerwonawe do zielonawych. Częściowo są one w środkowej i północnej części Krowiarek. Są one od dawna eksploatowane dla budownictwa.

Marmury Przeworna tworzą soczewkę wśród skał krystalicznych w której obecne są dwie odmiany łączące się przejściami: czarne płytowe przechodzące stopniowo w jasne do białych gruboławicowych lub płytowych. W miarę wzrostu zawartości łyszczyków przechodzą w łupki wapienne i wapienno-łyszczykowe. Są one eksploatowane dla hutnictwa (topnik dla szkła). Wapienie krystaliczne występują jeszcze w innych jednostkach geologicznych tworząc soczewy wśród skał metamorficznych.

Na szczególną uwagę zasługują marmury ze Stronia Śląskiego: Biała Marianna i Zielona Marianna. Zasoby tych dwóch złóż wynoszą 280 tys. ton. W rejonie tym poznano ponadto złoże białego marmuru Różanka Rogóżka i inne o łącznych zasobach ponad 10 min ton. W miejscowości Płóczki Górne zasoby wynoszą 1 466 tys. ton. Złoże Przeworno ma zasoby wynoszące 66 tys. ton.

Marmur Biała Marianna jest skałą białą z licznie występującymi smugami i plamami o zabarwieniu czarnym szarym zielonym beżowym i różowym. Strukturę ma średnioziamistą. Jest to marmur o wysokich walorach dekoracyjnych i kolorystycznych. Daje się doskonale polerować. Na płytach wyciętych równolegle do smug ujawnia ornament chmurkowy prostopadle pasiasty. Cienkie płyty przepuszczają światło. Na powierzchniach przełamu widoczne są efekty. Wykorzystywany jest jako wykładzina w budownictwie powszechnym oraz na blaty stołów lad sklepowych oraz do wytwarzania galanterii. Z niego wykonano m. in. główną klatkę schodową w hotelu „Helios" w Toruniu pomnik Stanisława Moniuszki budynek ambasady kanadyjskiej (elewację) w Warszawie. Marianna Biała zdobi również fragmenty płyty w Rynku Głównym w Krakowie oraz wnętrze Pawilonu Obsługi Wystawców Międzynarodowych Targów Poznańskich w Poznaniu.

Marmur Zielona Marianna ma barwę szarozieloną z licznymi plamami i smugami koloru jasnoszarego beżowego i swoiście różowego. Strukturę ma drobno i średnioziarnistą. Odznacza się po wypolerowaniu dużymi walorami dekoracyjnymi. Może być stosowany jako wykładzina w budownictwie powszechnym. Z niego wykonana jest wykładzina na dworcu PKP Łódź Fabryczna.

Marmur ze Sławniowic (woj. opolskie) tworzy dwie odmiany kolorystyczne: jasną i ciemną. Jasnoszara ma liczne smugi oraz plamy o odcieniu stalowym beżowym lub zielonkawym. Odmiana ciemna odznacza się barwą ciemnoszarą z jaśniejszymi nieregularnymi plamkami. Podobnie pod względem strukturalnym wykazuje zróżnicowanie od drobno do gruboziarnistej. Liczne żyłki powodują że ma ona duże walory dekoracyjne. Stosowana jest jako wykładzina w budownictwie powszechnym oraz na rzeźby pomniki i nagrobki. Z niej wykonana jest wykładzina ścian na dworcu PKP Łódź Fabryczna cokół pomnika Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz wejście główne do Filharmonii Narodowej w Warszawie.

Marmury pochodzenia osadowego nie są prawdziwymi marmurami w znaczeniu naukowym lecz wapieniami zbitymi bez widocznej gołym okiem krystaliczności. Marmurami prawdziwymi są wapienie lub dolomity o widocznej gołym okiem ziarnistości i krystaliczności np. marmur karraryjski czy marmury śląskie. Wapienie zbite często dają się dobrze polerować i uzyskują wówczas piękne dekoracyjne barwy i desenie niekiedy z jasnymi żyłkami. I wtedy właśnie w sensie technicznym zwane są przez kamieniarzy „marmurami”. W Polsce najliczniej występują one w obszarze świętokrzyskim. Występują wśród nich: marmury pokładowe środkowodewońskie z Szewców i Bolechowie o największym znaczeniu gospodarczym marmury pokładowe gómodewońskie z Zagórza Górna Sosnówki Kadzielni są one bardzo urozmaicone z powodu dużej zawartości różnorodnych skamieniałości marmury dyslokacyjne z Zajączkowa o daleko posuniętym procesie rekrystalizacji marmury żyłowe (brekcjawe) z Miedzianki Zelejowej Ołowianki Skrzelczyc poprzecinane żyłami kalcytu.

Obecnie eksploatowane są tylko marmury w Bolecowicach. Są to skały doskonale polerujące się i odznaczają się znaczną blocznością i wytrzymałością mechaniczną. Jest to skała osadowa o strukturze kryptokrystalicznej barwie szarobrunatnej z odcieniem fioletowym i bogatym użyleniem kalcytowym białym lub różowym. Tworzy odmiany jasnobrunatne i ciemnobrunatne (czekoladowe). Pod wpływem wilgoci traci połysk. Może być stosowany jako wykładzina w budownictwie.

Marmury permskie Kielecczyzny reprezentowane są przez czarne wapienie z Kajetanowa i zlepieńce zygmuntawskie. Wapienie kajetanowskie od wielu lat nie są eksploatowane. Wapienie zygmuntowskie tworzą południowe stoki Czerwonej Góry.

Wapień zygmuntowski jest to skała zwięzła zbudowana z dużych otoczaków wapieni dewońskich i barwnego spoiwa węglanowego. Jest to unikalny typ plamistych marmurów. Z wapienia zygmuntowskiego wykonano pierwszy trzon kolumny Zygmunta III w Warszawie (można go obecnie obejrzeć pod wiaduktem Mostu Poniatowskiego). Skała ta daje się doskonale polerować i ma bardzo interesujące walory dekoracyjne. W związku z tym można ją wykorzystywać do produkcji kolumn i płyt okładzinowych.

Marmury jurajskie eksploatowane są w Morawicy (woj. kieleckie). Jest to jasnobeżowy wapień dający się dobrze polerować. Grubość ławic z Morawicy dochodzi do 09 m. Cenione są z powodu łatwej obróbki oraz możliwości uzyskiwania bloków. Jest to skała osadowa o strukturze kryptokrystalicznej barwie jasnobeżowej (kawowej) z ciemniejszymi plamkami oraz nielicznymi żyłkami kalcytu. Występuje w kilku odmianach barwnych — jasnobeżowej i ciemno-beżowopopielatej. Może być wykorzystywany na szeroką skalę w wszelkiego rodzaju wewnętrznej wykładzinie pionowej i poziomej w budownictwie powszechnym w fakturze polerowanej lub szlifowanej.

Marmur jurajski z Gołuchowa jest skałą detrytycznolitową o strukturze organogenicznej i teksturze zbitej. Jasnoszara z odcieniem kremowym lub beżowym. Zawiera liczne szczątki organiczne niekiedy dające skale charakter zlepieńca muszlowego. Nadaje się do robót renowacyjnych wnętrz budynków zabytkowych w charakterze okładziny pionowej i poziomej.

Na obszarze śląskotkrakowskim występują marmury dewońskie karbońskie i jurajskie. Marmury dewońskie (marmury dębnickie) z Dębnika koło Krzeszowic eksploatowane są od 1415 r. Odznaczają się prawie czarną barwą. Spotykane są w nich cienkie białe żyłki. Są to jedyne eksploatowane w Polsce czarne marmury. Jest to skała osadowa kryptokrystaliczna barwy czarnej i szaro-czarnej z nielicznymi białymi żyłkami kalcytu o różnym kierunku przebiegu. Daje się dobrze polerować. Ujawnia ozdobny rysunek. Może być z dużym powodzeniem stosowana do produkcji wykładany w budownictwie powszechnym oraz do produkcji galanterii kamiennej. Z czarnych marmurów dębnickich wykonano wiele elementów wystroju wnętrz w kościołach krakowskich np. w Kościele Mariackim w Katedrze Wawelskiej a także użyto ich na posadzki na Wawelu. Ozdabiają także blaty stolików w niektórych kawiarniach i restauracjach krakowskich.

Marmur dębnicki bardzo popularny był w architekturze i rzeźbie starej zwłaszcza z XVII w. w Warszawie. Wykonano z niego bardzo dużo nagrobków i epitafiów rozproszonych w warszawskich kościołach. W czasie ostatniej wojny zostały one w znacznej mierze zniszczone. Zachowały się m. in.: cztery obiekty w katedrze Św. Jana Chrzciciela trzy w kościele dominikańskim Św. Jacka (ul. Freta) oraz jeden w kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Z osiemnastego wieku pochodzi nagrobek kardynała Michała Radziejowskiego znajdujący się w kościele Św. Krzyża (Misjonarzy Krakowskie Przedmieście) epitafium Jana Przebemdowskiego oraz epitafium Bilbidy i Amelii Mnisizch owych w kościele Św. Antoniego (Reformatów ul. Senatorska). Skałą tą w nieznacznym stopniu ozdobiona jest również współczesna Warszawa m. in. wyłożona jest nim i marmurem karraryjskim posadzka wewnątrz Biblioteki Stanisławowskiej.

W Dębniku pod wapieniami czarnymi występuje również odmiana zwana „marmurem lochowym”. Odznacza się ona różnokolorowym zabarwieniem. Dawniej skała ta używana była do wyrobu drobnych przedmiotów ozdobny.

W pobliskich Paozółto wicach i Racławicach odsłaniają się również marmury karbońskie. Mają barwę brunatną liczne żyłki i barwne plamki. Marmury paczółtowickie ze względu na swe właściwości nazywane są „Polskim onyksem”. Nazwę tę zawdzięczają podobieństwu budowy do onyksów oraz charakterystycznemu przeświecaniu w płytkach cienkich. Użyto ich do wyłojenia przedsionka Izby Przemysłowo-Handlowej (Ministerstwa Handlu Zagranicznego) w Warszawie. Z marmurów paczółtowickiego dębnickiego i karraryjskiego wykonane są wkładki w posadzce we wnętrzach Gmachu Sejmu PRL.

Jurajskie marmury występują w Zalasiu koło Krzeszowic. Są to szaro-kremowe skały których grubość ławic wynosi od 40 do 50 cm. Dobrze dają się obrabiać i polerować. Złoże to wykorzystywane jest głównie na Okładziny ścienne również na posadzki schody itp.

Dążność do obniżenia kosztów produkcji marmurów osadowych spowodowała koncentrację ich produkcji w nielicznych dużych łomach. Zubożyło to jednak i ograniczyło możliwości wykorzystania w architekturze i do produkcji galanterii.

Omówione odmiany skał osadowych potocznie nazywanych marmurami odegrały dużą rolę w rozwoju budownictwa monumentalnego i sakralnego Polski znajdują również współcześnie szerokie zastosowanie głównie jako kamienie dekoracyjne w architekturze wnętrz. Większość z nich można spotkać w budowlach Krakowa np. w PKO przy ulicy Wielopole. Upiększają one również wnętrza budynków innych miast i to nie tylko w Polsce ale i poza jej granicami.

Marmurowi zawdzięczają swą sławę i piękno wspaniałe budowle starożytnych i współczesnych Aten Rzymu Florencji Pizy Sieny i wielu innych miast. Stanowił też materiał sławnych dzieł sztuki Odrodzenia (XIV i XV w.). Marmury włoskie wydobywane głównie w okolicach Carrary zaopatrywały przez długi czas niemal całą Europę. Obecnie marmury uzyskiwane są w wielu krajach. Szczególnie jest ich dużo w ZSRR.

Piękne rzeźby wykonane z marmurów włoskich znajdują się między innymi wśród zbiorów sztuki na Wawelu w Muzeum Czartoryski Oh w Krakowie i Dolnośląskie marmury wykorzystywane są głównie jako dekoracyjne kamienie budowlane (konstrukcyjne okładzinowe). Upiększają m. in. wnętrza Dworca Centralnego w Warszawie oraz podziemne przejścia w pobliżu dworca kolejowego w Krakowie.

Marmury szczególnie kieleckie odegrały dużą rolę w rozwoju kultury materialnej Polski. U podnóża Góry Zamkowej w Chęcinach znajduje się zabytkowy kościół z XV w. który od strony południowej ma kaplicę zbudowaną na początku XVIII w. przez Kacpra Fotygę Włocha z pochodzenia architekta kamieniarza i artystę rzeźbiarza. Jego dziełem jest piękny marmurowy ołtarz wykonany około 1614 r.

Początki wydobywania i obróbki marmurów z okolic Kielc i Chęcin przypadają prawdopodobnie na XIV w. a więc zbiegają się w czasie z rozwojem górnictwa miedzi na tym terenie. Od najdawniejszych czasów skały te wykorzystywano do budowy obiektów sakralnych zamków i częściowo domów mieszkalnych. Mówi o tym również Jan Długosz: „Chęciny góra z zamkiem od miasteczka przyległego tak zwana. W niej i koło niej obfite kopalnie marmurów lazuru i miedzi”.

W XVI w. cech kamieniarzy z Kielc otrzymał przywilej eksploatacji i obróbki kamienia. Sztukę kamieniarską rozwijali .tu przede wszystkim rzemieślnicy sprowadzeni z Włoch przez królową Bonę. Dowodem tego są liczne pomniki tablice nagrobkowe portale ołtarze itp. oraz wystrój i marmurowe detale znane z wielu budowli np. wspaniała renesansowa Kaplica Zygmuntowska w Katedrze na Wawelu w Krakowie. W katedrze kieleckiej znajduje się renesansowy nagrobek Elżbiety z Krzyczek Zebrzydowskich z datą 1553 wykonany z czerwonego marmuru chęcińskiego. Wiele wyrobów w artystycznych pochodzi z Chęcin które były wówczas ośrodkiem rzemiosła artystycznego m. in. prawdopodobnie ołtarz w kaplicy pod Górą Zamkową. Stanisław poniatowski jedną z sal zamku warszawskiego Marmurowym nazwał „Salą Marmurową”.

Intensywny rozwój kamieniarstwa w okolicach Chęcin następuje po 1816 r. W Chęcinach założono wówczas fabrykę obróbki marmuru. Wyposażano ją w piły szlifierkę i polerownię. Zakład ten tak pomyślnie się rozwinął że w jednym z numerów wychodzących ówcześnie gazet podano do wiadomości że w Chęcinach można zamawiać elementy kamienne.

Marmury te były wysoce cenione także poza granicami kraju. W 1874 r. inżynier Welke wysłał na wystawę do Moskwy czterdzieści szlifowanych tabliczek marmurowych z okolic Kielc za które otrzymał srebrny medal. Jego kolekcja składająca się z 60 odmian marmurów znalazła się na wystawie w Wiedniu a po jej zamknięciu zbiór został ofiarowany Uniwersytetowi Warszawskiemu.

Po drugiej wojnie światowej marmury kieleckie wykorzystano w Warszawie m. in. do dekoracji wnętrz Pałacu Kultury i Nauki Teatru Wielkiego wielu gmachów państwowych oraz reprezentacyjnych lokali i sklepów. Odmiana „Bolechowice” znajduje się w gmachu Rady Państwa oraz w Domu Partii.

Wapienie w odróżnieniu od marmurów metamorficznych i osadowych to osadowe skały pochodzenia organogenicznego lub chemicznego zbudowane z drobno krystalicznego kalcytu — CaC03. Są szeroko rozpowszechnione. Przemysł artystyczny zainteresowany jest wapieniami ozdobnymi interesująco zabarwionymi o ciekawej strukturze wynikającej z obecności charakterystycznych żyłek przerostów i szczątków organicznych (np. koralowców jeżowców itp). Zasoby wapieni w Polsce są znaczne.

Wapień „Działoszyn” występuje w Zalesiakach (woj. Sieradz). Jest to skała osadowa o strukturze zbitej niejednorodnej barwy białej i złocistokremowej z licznymi naciekami rdzawymi. Ma liczne kawerny. Daje się polerować. Może być stosowany do produkcji wykładziny zewnętrznej i wewnętrznej w budownictwie. Nim wyłożona jest posadzka hallu filharmonii w Bydgoszczy.

Wapień z Kars (woj. Tarnobrzeg) jest skałą osadową (wieku kredowego) organodetrytyczną. Składa się ze szczątków mikroorganizmów spojonych krzemionką o strukturze mikrokrystalicznej. Jest biały lub jasnoszary W stanie świeżym po wydobyciu ze złoża jest miękki a dopiero po pewnym czasie twardnieje. Nadaje się na wykładziny i na rzeźby. Patynuje się na kolor szary.

„Kamień pińczowski” występuje w okolicy Pińczowa (woj. Kielce). Jest to skała osadowa organogenicana zasobna w litotamnie (glony). Występuje w trzech odmianach o strukturze średnio grubo i drobnoziarnistej Bialokremowe świeżo wydobyte bloki są bardzo łatwe w obróbce z czasem twardnieją. Patynuje się na kolor szaro-kremowy. Nadaje się do produkcji wykładziny na elewacje oraz na rzeźby. Z niego wykonana jest Kolegiat w Wiślicy wraz z wystrojem wnętrza.