Zakład Kamieniarski Łódź

Zasady wykonywania profili

Profilem nazywamy plastyczny sposób ukształtowania płaszczyzny frontowej elementu lub detalu architektonicznego. Profile mają za zadanie podniesienie walorów estetycznych elementu architektonicznego oraz zaakcentowanie podziałów architektonicznych budowli, elewacji i ustrojów budowlanych. Forma, kształt oraz sposób ukształtowania przestrzennego profilu, związane są ściśle z epoką stylową, w której profil został wykonany, lub którą naśladuje. Profile podzielić możemy na: − proste, zawierające w swojej formie tylko jeden element składowy: półwałek, ćwierćwałek – wklęsły lub wypukły, fazę, kostkę, felc, nut, simę, simę odwróconą, − złożone, zawierające w swojej formie kilka, wzajemnie połączonych ze sobą elementów składowych prostych. Kolejność i sposób połączenia ze sobą prostych elementów składowych profilu, ich wzajemne proporcje i wielkość oraz sposób wykończenia ich powierzchni, związane są ściśle ze stylową epoką  historyczną, którą reprezentują.  Do wykonania profili potrzebne są szablony i przeciwszablony. Szablon służy do wyznaczenia i odrysowania na płaszczyźnie elementu kamiennego rysunku profilu. Przeciwszablon, zwany także kontrszablonem, służy do sprawdzania dokładności wykonywania elementu. Szablony dzieli się na:  − nakładane – przykładane z góry i od dołu elementu, − profilowe – przykładane do płaszczyzn czołowych elementu, prostopadle do przebiegu  profilu. Szablony profilowe można podzielić na: − szablony bezpośrednie, o kształcie przekroju poprzecznego danego profilu, −  przeciwszablony (kontrszablony) w formie negatywu danego szablonu; są niezbędne  przy wykonywaniu załamań profilu, dobić do płaszczyzny, przy profilach linii łamanych i zakrzywionych, a także przy bazach i kapitelach kolumn. 

 

W celach ćwiczebnych zaleca się posługiwanie kontrszablonem nawet do kontroli profili prostoliniowych.

Materiał potrzebny do wykonania szablonu powinien mieć odpowiednią grubość, aby w trakcie użytkowania nie deformował się i nie ulegał odkształcaniu. W celu wykonania szablonu wybieramy kawałek sztywnego materiału, w formie arkusza płyty z tworzywa sztucznego lub blachy, najlepiej aluminiowej. Ważne jest, aby arkusz był nieco większy od rysunku projektu. Potrzebne będą także odpowiednie przyrządy do przeniesienia rysunku z projektu na arkusz: linijka i kątownik stalowy, cyrkiel dwuostrzowy, krzywki, rysiki do trasowania, punktaki oraz narzędzia do wycięcia i ukształtowania krawędzi szablonu: piłka do metalu lub tworzywa, pilniki, nożyce do blachy, przecinak, młotek. Rysunek projektowy mocujemy do powierzchni arkusza płyty w taki sposób, aby nie uległ przesunięciu.  Przenoszenie rysunku na płytę odbywa się poprzez punktowanie punktakiem, wzdłuż zewnętrznej krawędzi linii rysunkowej, nawet z pewnym nadmiarem. Daje to gwarancję, że po opiłowaniu krawędzi szablonu, będzie on pasował dokładnie do rysunku projektu.  Punktowanie rozpoczynamy od załamań profilu. Punkty muszą leżeć na tyle blisko siebie, aby tworzyły czytelny rysunek. Łączymy je ze sobą metodą trasowania materiału stalowym rysikiem od linijki, kątownika i krzywek lub przy pomocy cyrkla dwuostrzowego. Szablon wycinamy odpowiednimi narzędziami, a jego brzegi wyrównujemy pilnikami. Innym sposobem przeniesienia rysunku projektowego na płytę jest przekalkowanie go przy  pomocy kalki maszynowej. W tym przypadku punktujemy tylko charakterystyczne załamania profilu, a trasowanie prowadzimy po przekalkowanej linii.   Kontrszablony wykonujemy analogicznie jak szablony. Dokładność wykonania szablonów i kontrszablonów, sprawdzamy poprzez przyłożenie ich profilu do rysunku projektu.  Uwaga: nie jest możliwe wykonanie jednoczesne  szablonu i kontrszablonu poprzez rozcięcie rysunku na dwie części. Ubytki materiału, powstałe w wyniku rozcinania i opiłowywania brzegów profilowania spowodują, że krawędzie szablonu i kontrszablonu przy składaniu nie dopasują się do siebie.  Zgodność z projektem szablonu i kontrszablonu, sprawdzamy, poprzez przyłożenie ich do rysunku dokumentacji projektowej w skali 1:1 oraz przez złączenie ich krawędzi profilowych.  Jeżeli profil wyciętych krawędzi szablonu oraz kontrszablonu, pokrywają się z rysunkiem projektowym, oznacza to, że szablon i kontrszablon są wykonane prawidłowo. Jeżeli krawędzie szablonu i kontrszablonu przyłożone do siebie ściśle przylegają nie przepuszczając światła, oznacza to że szablon i kontrszablon odpowiadają sobie.  Przeniesienie linii profilu na  element odbywa się poprzez przyłożenie szablonu do powierzchni czołowej elementu i w przypadku kamieni miękkich, obrysowanie zębem zębaka, a w przypadku kamieni twardych, diamentem szklarskim lub ostrzem ze spieków węglowych. W praktyce nadaje się do tego celu wiertło widiowe, małej średnicy. Elementy kamienne, takie jak: trzony kolumn, tralki, karnesy, ćwierćwałki wklęsłe i wypukłe, kanele, kule, które w swoim rysunku zawierają łuki, elipsy, okręgi, w pierwszej fazie   obróbki muszą przybrać postać zawierającą się w formach prostopadłościennych, o przekrojach kolejno: − kwadratowym, − ośmiobocznym, − szesnastobocznym, − kołowym lub owalnym. Elementy o przekroju łukowym, wykonujemy w oparciu o rysunek łuku projektowanej formy, wpisany w trójkąt, kwadrat, wielokąt (koło wpisane w wyjściowy  kwadrat podstawy formy prostopadłościennej, przy wykonywaniu walca trzonu kolumny). Ostatnią fazę kształtowania powierzchni wykonujemy poprzez szlifowanie.

Wykonanie żłobka (wyoblenie wklęsłe, ćwierćwałek wklęsły, kanel).  W kamieniu miękkim, po przeniesieniu linii profilu na obie powierzchnie czołowe, wyznaczamy linie łączące. W zależności od wielkości elementu, wzdłuż każdej z linii, w odległości 2 - 4 mm od jej krawędzi,  wykonujemy w kamieniu zacięcia. Dodatkowe zacięcia wykonujemy na płaszczyznach czołowych w odległości 2 – 4 mm od dna rowka. Następnie wykonujemy dwa szlaki sprawdzające pomiędzy rysami.  Nadmiar materiału usuwamy za pomocą grota lub zębaka wzdłuż szlaków i odbijamy szerokim dłutem. Wykonujemy kolejne cztery szlaki i usuwamy nadmiar. Wykonujemy kolejne osiem szlaków. Na koniec wyprowadzamy profil zaokrągloną ściernicą. W materiałach twardych żłobki wykonujemy analogicznie jak w miękkich, z tym że: − po wykonaniu zacięć usuwamy materiał techniką uderzania z boku,  − zacięcia wykonujemy w odległości 1 - 2 mm od krawędzi linii łączących, − po dotarciu do rys czołowych wykonujemy szlaki sprawdzające, po czym, rozpoczynając od góry, od obu rys podłużnych formujemy żłobek. Ostateczny kształt profilu kształtujemy poprzez zeszlifowanie nadmiaru materiału (1 -  2 mm) za pomocą zaokrąglonej osełki o kształcie profilu rowka.  Do kontroli  używamy łaty i kontrszablonu.  Wykonanie felcu (kostki) rozpoczynamy od wyznaczenia jego przebiegu na profilu. Wyznaczony przebieg zarysowujemy i wykonujemy zacięcia. Przy felcach o małym przekroju (do 2 cm x 3 cm), zarówno w kamieniach twardych jak i w miękkich, wykonujemy pomocnicze sfazowanie narożnika, usuwając nadmiar materiału, aby zapobiec wykruszaniu się krawędzi profilu w trakcie obróbki. Przy większych felcach (od 2 x 3 cm) fazowanie nie jest potrzebne. W kamieniach miękkich, po zrobieniu zacięć, zbyteczny materiał odbijamy dłutem lub grotem, uderzając na przemian z obu  boków. Wykonany w ten sposób felc  wyrównujemy zębakiem i na koniec szlifujemy. 

W kamieniach twardych, gdzie wymagana precyzja wykonania jest większa, przez cały czas kształtowania profilu pomagamy sobie kontrszablonem. Rozpoczynamy od wykonania szlaków sprawdzających, które stopniowo zagłębiamy poprzez wkuwanie, aż do zetknięcia się ich we wklęśnięciu narożnika profilu. Na koniec powierzchnie boczne felcu szlifujemy ściernicami płaskimi, aż do uzyskania żądanego efektu.

Wykonanie rowka (nutu, wpustu) przebiega tak samo jak wykonanie felcu w kamieniu twardym.

Wykonanie karnesu (simy, profilu o podwójnej krzywiźnie). Profil złożony, jakim jest karnes, wykonujemy w pięciu etapach: − pomocnicze sfazowanie nad częścią wklęsłą karnesu, celem usunięcia nadmiaru materiału, − żłobek (wyokrąglenie wklęsłe), − wyoblenie wypukłe (ćwierćwałek wypukły), − połączenie profilu żłobka z profilem ćwierćwałka na całej długości, − szlifowanie profilu. 

Wykonanie profilu dobitego do płaszczyzny składa się z następujących czynności roboczych: − przygotowania surowego bloku odpowiedniej wielkości i kształtu, − wykonania szablonu i kontrszablonu, z zaznaczeniem na szablonie linii lica ściany, − wyznaczenia i zarysowanie linii lica ściany na obu powierzchniach przyczołowych bloku oraz zarysowania powierzchni, do której profil dobija, − przyłożenia szablonu i zarysowanie profilu na powierzchni czołowej bloku, − zarysowania sfazowania pomocniczego, z zaznaczeniem na na linii fazy punktów stycznych do profilu, − obróbki szlaku krawędziowego przy powierzchni przyczołowej, − wykonania profilu aż do płaszczyzny dobicia stale kontrolowane kontrszablonem. 

Wykonanie dobicia profilu do profilu składa się z następujących czynności roboczych: − przygotowania surowego bloku odpowiedniej wielkości i kształtu, − wykonania dwóch szablonów i kontrszablonów, po jednym dla każdego profilu z zaznaczeniem na nich linii lica ścian, − wyznaczenia i zarysowanie linii lica ściany na obu powierzchniach przyczołowych bloku i na górnej powierzchni wspornej bloku, − zarysowania profilu na kamieniu, jeżeli linia zarysowana na powierzchni przyczołowej pokryje się z linią markującą lico na szablonie, − zarysowania sfazowania pomocniczego, z zaznaczeniem na linii fazy punktów stycznych do profilu, − wykonania profilu przy powierzchni przyczołowej, sięgającego aż do fazy zarysowanej na górnej powierzchni wspornej, stale kontrolowane kątownikiem kamieniarskim, − wykonywania drugiego profilu przy górnej powierzchni wspornej, aż do spotkania się obu profili w linii gierunkowej, czyli linii przenikania się profili - krępowania gzymsu. 

Gierunkiem nazywamy załamanie linii przebiegu elementu dekoracji architektonicznej (gzymsu, filunku abakusa głowicy kolumny, arkatury) nawiązujące do ukształtowania ściany lub ustroju budowlanego na którym występują. W zależności od linii przebiegu profilowanego elementu, który w skrócie nazywamy profilem, rozróżniamy: − element niezagierowany - profil przelotowy, to taki, którego płaszczyzny czołowe położone są na przeciw siebie, wzdłuż linii prostej, − element zagierowany wklęśle – profil zagierowany wklęśle, to taki którego linia licowa załamuje się pod kątem wklęsłym, w odniesieniu do linii prostej, − element zagierowany wypukle – profil zagierowany wypukle,to taki którego linia licowa załamuje się pod kątem wypukłym, w odniesieniu do linii prostej w zależności od sposobu prowadzenia linii profilu rozróżniamy: − profile zagierowane „na ostro”, jeżeli linia załamania jest pod określonym kątem, − profile zagierowane „na miękko”, jeżeli linia załamania ma formę łuku. 

Wykonanie wewnętrznego załamania profilu zwane zagierowaniem wewnętrznym składa się z następujących czynności: − przygotowania surowego bloku odpowiedniej wielkości i kształtu, − wykonania szablonu i kontr szablonu, z zaznaczeniem na szablonie linii lica ściany, − wytyczenia i zarysowania linii licowej na obu powierzchniach przyczołowych, − przeniesienia rysunku z szablonu na obie powierzchnie czołowe bloku, − zarysowanie sfazowań pomocniczych, − ukształtowania profili, aż do do zetknięcia się ich w linii gierunkowej, przy czym nachylenie sfazowania należy ciągle kontrolować kątownikiem nastawnym, − zarysowania kwadratu z przekątną w taki sposób, aby jego boki były równoległe do obu biegów profilowych, − wybrania materiału kamiennego, zgodnie z profilem zarysowanym na powierzchniach czołowych. 

Linię gierunkową, w której profil się załamuje, wyznacza się za pomocą łaty ustawionej w kierunku przekątnej kwadratu. Przebieg krawędzi łaty rzutuje się ołówkiem na profil.   Wykonanie zewnętrznego załamania profilu zwane zagierowaniem zewnętrznym składa się z czynności roboczych, takich samych jak przy  wykonywaniu zagierowania wewnętrznego. Do ich wykonania potrzebny jest tylko jeden szablon.

Jeżeli przy gierowaniu zewnętrznym lub wewnętrznym biegi profili nie przecinają się pod kątem prostym, lecz ostrym lub rozwartym, to zamiast kwadratu zarysowujemy romb, którego boki są równoległe do biegów profilowych.  Wykonywanie określonych profili wymaga umiejętności pracy rozmaitymi narzędziami. W robotach kamieniarskich do jednego z podstawowych narzędzi należy dłuto. W zależności od rodzaju wykonywanej pracy posługiwać się nim możemy w rozmaity sposób. Znajomość technik dłutowania ułatwia i przyspiesza pracę. Podczas obrabiania profili dłutem należy pobijać je knyplem, ze względu na możliwość wykonywania różnego rodzaju uderzeń, w tym podkręcanych. Obrót narzędzia pobijającego (knypla) w trakcie uderzania głowicy dłuta umożliwia precyzyjne obrabianie powierzchni o krzywoliniowych kształtach.  

Skok dłuta – posunięcie robocze ostrza narzędzia względem obrabianego materiału, Przyłożenie dłuta – kąt mierzony od płaszczyzny obrabianego materiału do osi narzędzia. Przy posługiwaniu się dłutem szczególnie przydatne są techniki: − uderzenia podwójnego, w którym skok dłuta wynosi około 10 mm; pierwsze uderzenie wykonuje się przy kącie dostawienia narzędzia 65° - 70°, przy drugim zmniejsza się kąt do 30° – 40°, dzięki temu dużą partia materiału zostaje wybita; do uderzeń podwójnych szczególnie nadają się dłuta szerokie pobijane pucami,. − uderzenia potrójnego – trzy uderzenia, zwane też żłobieniem, w którym skok narzędzia wynosi 15 – 20 mm, a kąt  pierwszego dostawienia 65° -  70°, kąt drugiego dąży do zera, a trzeciego, wykonywanego ze strony przeciwległej wynosi około 135°.